تنفس سخت!
روزنو :در هفتههای اخیر، آنفلوانزا با شتابی غیرمنتظره در کشور در حال گسترش است و دادههای آزمایشگاهی حاکی از افزایش سهم موارد مثبت این بیماری نسبت به سایر ویروسهای تنفسی فصلی است. موج تازه که همزمان با سرمای زودرس، بازگشایی مدارس و افزایش تماسهای اجتماعی رخ داده، بار مراجعه به مراکز درمانی را بهشدت بالا برده است و متخصصان هشدار میدهند مدیریت این موج تنها با تشخیص سریع، پرهیز از داروهای خطرناک و رعایت اصول ساده پیشگیری امکانپذیر است.
در هفتههای اخیر، آنفلوانزا با شتابی غیرمنتظره در کشور در حال گسترش است و دادههای آزمایشگاهی حاکی از افزایش سهم موارد مثبت این بیماری نسبت به سایر ویروسهای تنفسی فصلی است.
به گزارش روز نو موج تازه که همزمان با سرمای زودرس، بازگشایی مدارس و افزایش تماسهای اجتماعی رخ داده، بار مراجعه به مراکز درمانی را بهشدت بالا برده است و متخصصان هشدار میدهند مدیریت این موج تنها با تشخیص سریع، پرهیز از داروهای خطرناک و رعایت اصول ساده پیشگیری امکانپذیر است. افزایش شتاب ابتلا ازجمله ثبت بیش از هزار مورد مثبت در برخی استانها و هفت فوتی در یزد، نشان میدهد گروههای پرخطر، بهویژه سالمندان و بیماران زمینهای، در معرض پیامدهای جدی هستند.
تجربه جهانی و دادههای اخیر نیز حاکی از این است که اقدامات محدودکننده مانند تعطیلی مدارس میتواند انتقال ویروس را کاهش دهد، اما کارشناسان تأکید دارند که چنین اقداماتی بهتنهایی کافی نیست و موفقیت واقعی مستلزم اجرای همزمان مجموعهای از اقدامات پیشگیرانه است. متخصصان بیماریهای عفونی و مراکز دانشگاهی هشدار میدهند که مدیریت موج کنونی تنها با تشخیص درست، پرهیز از مصرف داروهای خطرناک و بازگشت به اصول ساده پیشگیری ممکن است.
افزایش شتاب ابتلا در استانها
مشاهدههای استانی نشان میدهد که در برخی مناطق، شتاب ابتلا ظرف روزهای اخیر بهطور غیرمنتظرهای افزایش یافته است. در چند استان، ازجمله کرمانشاه و کهگیلویهوبویراحمد، روند صعودی مراجعه بیماران تنفسی باعث شد مسئولان به سمت تعلیق یا مجازیکردن کلاسها حرکت کنند تا زنجیره انتقال کند شود. به گفته محمدرضا صالحی، رئیس مرکز تحقیقات مقاومت میکروبی، مبتلایان معمولا از یک روز پیش از بروز علائم تا پنج تا هفت روز پس از شروع بیماری ناقل هستند و این بازه در کودکان یا افراد دارای نقص ایمنی طولانیتر میشود. او در در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا توضیح داده که این بازه زمانی همان نقطهای است که بیشترین انتقال اتفاق میافتد و توصیه میشود افراد مبتلا در این دوره از تماسهای غیرضروری، حضور در محل کار یا محیط آموزشی خودداری کنند.
همچنین نقش خانوادهها در جلوگیری از انتقال درونخانهای نیز در این موج بیش از گذشته مورد تأکید قرار گرفته است. یکی از مهمترین نگرانیهای نظام سلامت در این موج، افزایش تجویز یا مصرف خودسرانه دگزامتازون است؛ دارویی که نهتنها در کنترل آنفلوانزا نقشی ندارد، بلکه میتواند با سرکوب سیستم ایمنی، روند بیماری را تشدید و بیمار را در معرض عوارض جدی قرار دهد. صالحی نسبت به این روند هشدار داده و تأکید کرده است که استفاده خودسرانه از این دارو «میتواند عوارض جدی و حتی مرگبار» به دنبال داشته باشد و تنها باید در شرایط بسیار خاص و با تشخیص پزشک متخصص مصرف شود.
این هشدار در حالی مطرح میشود که برخی مراکز غیرتخصصی و شبکههای اجتماعی دوباره مصرف این دارو را ترویج میکنند. موج اخیر آنفلوانزا بیشترین تهدید را متوجه گروههای آسیبپذیر کرده است؛ ازجمله سالمندان، کودکان خردسال، زنان باردار و افرادی که به بیماریهای مزمن مبتلا هستند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند. کارشناسان تأکید میکنند که این افراد به دلیل احتمال شدیدترشدن علائم و افزایش ریسک بستریشدن و عوارض، باید در اولویت مراقبتهای پیشگیرانه، واکسیناسیون و پیگیری پزشکی زودهنگام قرار گیرند.
تغییرات رفتاری ویروس
این روند صعودی ابتلا و افزایش فشار بر نظام درمان، اهمیت شناخت دقیق رفتار ویروس و عوامل مؤثر در انتشار آن را بیش از پیش نمایان میکند. متخصصان بر این باورند که تغییرات محیطی، فصلی و رفتاری ویروسها میتواند سرعت شیوع و شدت علائم را تحت تأثیر قرار دهد. در این راستا، دادهها و تحلیلهای اپیدمیولوژیک مسئولان وزارت بهداشت، ازجمله قباد مرادی، رئیس مرکز مدیریت بیماریهای واگیر، نقش کلیدی در درک ویژگیهای موج تازه و طراحی اقدامات پیشگیرانه دارد.
قباد مرادی، رئیس مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت، در گفتوگو با «شرق» درباره وضعیت آنفلوانزا در سال جاری و با اشاره به شرایط آبوهوایی و تهویه محیطها میگوید: «معمولا در فصول پاییز و زمستان مشاهده میشود که بهخصوص در مناطقی که تهویه مناسبی ندارند و شرایط مساعد برای رشد ویروسهای تنفسی فراهم است، امکان تکثیر و انتشار بیماریهای تنفسی ویروسی مانند آنفلوانزا، کووید۱۹ و سرماخوردگی افزایش مییابد».
این پزشک اضافه میکند: «معمولا در طول زمان و سالانه تغییراتی در ژنتیک ویروسها اتفاق میافتد. اگر تغییرات ایجادشده کم باشد، میزان ابتلا خیلی زیاد نخواهد بود و علائم بیماری چندان شدید نیست. این تغییرات در برخی از ویروسها مستمر است و بهصورت خاص در ژنتیک ویروس آنفلوانزا اتفاق میافتد. هر سال ویروس آنفلوانزا دچار جهشهایی میشود و به همین دلیل واکسن سالانه آن باید متناسب با سویههای جدید تولید شود. در برخی سالها تغییرات کم و در برخی سالها بیشتر است». او درباره رفتار ویروس امسال توضیح میدهد: «ویروس آنفلوانزای امسال نسبت به سال گذشته تغییراتی داشته که چند رفتار آن بارزتر است.
نخست، قدرت سرایتپذیری بالایی دارد و بهسرعت انتشار پیدا میکند؛ این ویژگی هم در کشورهایی که قبلا مبتلا شدهاند و هم در کشور ما مشاهده شده است. دوم، سویه مورد نظر از نوع تیپ A و سابتیپ H۳N۲ است. همان سویهای که در جهان در گردش است. سوم، این ویروس بیشتر کودکان پنج تا ۱۴ سال را نسبت به سایر گروههای سنی مبتلا میکند». مرادی توضیح میدهد که بسیاری از کشورهای جهان که نظامهای دیدهبانی نسبتا باکیفیتتری دارند، ازجمله آمریکا، ژاپن، اندونزی و مکزیک، درگیر این سویه هستند و گزارشهای آنها نشاندهنده وضعیت مشابه است؛ بنابراین میتوان گفت آنفلوانزا در ایران نیز مانند دیگر نقاط جهان در گردش است.
او درباره اثربخشی واکسنها معتقد است: «واکسنهای آنفلوانزا معمولا براساس سویههای پیشبینیشده تهیه میشوند. امسال سه یا چهار واکسن موجود بود و تجویز آنها از شهریور و مهر آغاز شد. این واکسنها برای سویههایی تهیه شده بودند که هنوز تغییرات زیادی در آنها صورت نگرفته بود. البته این به معنای آن نیست که اثربخشی ندارند؛ واکسن آنفلوانزا هنوز بخش قابل توجهی از پیشگیری را ایجاد میکند و برخی شواهد علمی نشان میدهد که ۷۰ تا ۸۰ درصد در پیشگیری از شکل شدید بیماری و بستری و جلوگیری از مرگ مؤثر است».
مرادی درباره واکسنهای ایرانی توضیح میدهد که این واکسنها نیز تمام مراحل تولید و آزمایش مشابه واکسنهای خارجی را طی کردهاند و اثرگذاری آنها انتظار میرود مشابه نمونههای خارجی باشد: «اندازهگیری دقیق اثربخشی این واکسنها روی سویههای در گردش هنوز در دسترس نیست و دادههای رسمی درباره آنها منتشر نشدهاند». این پزشک و متخصص اپیدمیولوژی تأکید میکند که بیشترین نقش در پیشگیری از آنفلوانزا به رعایت نکات بهداشتی و پیشگیری مربوط میشود: «افراد باید تا حد امکان نکات بهداشتی مرتبط با پیشگیری از عفونتهای تنفسی را رعایت کنند؛ شستوشوی مرتب دستها، استفاده از ماسک در اماکن پرجمعیت مانند مدارس و مترو و اجتناب از حضور در تجمعات اهمیت بالایی دارد.
کسانی که در منزل افراد پرخطر، مانند کودکان و بزرگسالان با بیماری زمینهای دارند، باید مراقبت ویژهای انجام دهند تا از ابتلا جلوگیری شود». مرادی برای افراد مبتلا نیز توصیههایی دارد: «افرادی که بیمار میشوند، باید تا زمان بهبودی در منزل بمانند و نکات بهداشت تنفسی را رعایت کنند؛ مثلا هنگام سرفه یا عطسه از دستمال کاغذی استفاده کنند یا دست خود را جلوی صورت بگیرند. بیشتر افراد مبتلا با خودمراقبتی در منزل بهبود مییابند؛ مصرف مایعات گرم، سوپ و استراحت کافی ازجمله اقدامات مؤثر است. در صورت تب شدید، درد شدید، تشدید بیماری زمینهای یا تنگی نفس، حتما باید به پزشک مراجعه شود». به گفته او: «این نکات مهمترین اقدامات برای پیشگیری و کنترل بیماری هستند و رعایت آنها میتواند نقش کلیدی در کاهش شیوع آنفلوانزا داشته باشد».
با توجه به وضعیت فعلی موج آنفلوانزا و همزمانی آن با آلودگی هوا در کلانشهرها، اخیرا یک کارزار مردمی گسترده از سوی گروههای مختلف شامل مردم عادی، دانشآموزان و دانشجویان، کارگران و کارمندان، کادر درمان و پزشکان و حامیان محیط زیست راهاندازی شده است. این کارزار با ارسال نامهای به رئیسجمهور و وزیر کشور، خواستار تعطیلی سراسری و کوتاهمدت سه تا پنجروزه به منظور مهار شیوع آنفلوانزا، کاهش مواجهه مردم با هوای آلوده و فراهمکردن فرصت برای آمادهسازی بهتر سیستم درمانی شده است. برگزارکنندگان کارزار معتقدند چنین اقدامی میتواند ضمن شکستن زنجیره انتقال ویروس، از بروز بحرانهای شدیدتر جلوگیری کرده و جان افراد پرخطر را حفظ کند.
وضعیت فعلی آنفلوانزا در اروپا
همزمان با اوجگیری موج تازه در ایران، تجربه کشورهای دیگر نیز نشان میدهد سویههای جدید آنفلوانزا میتوانند با سرعت و شدت بالاتر گسترش یابند. دادههای اپیدمیولوژیک جهانی و گزارشهای مراکز معتبر بینالمللی، مانند ECDC و دفتر اروپایی سازمان جهانی بهداشت، تصویری روشن از الگوی انتشار و ویژگیهای رفتاری ویروس ارائه میدهد. براساس تازهترین گزارشهای مرکز اروپایی کنترل و پیشگیری بیماریها (ECDC) و دفتر اروپایی سازمان جهانی بهداشت، اروپا از پاییز ۲۰۲۵ با آغاز موجی زودهنگام و فعالتر از آنفلوانزا مواجه شده است.
در بیانیهای که مرکز پیشگیری و کنترل بیماری اروپا در ۲۰ نوامبر ۲۰۲۵ منتشر کرد، هشدار داده شد که تشخیص موارد آنفلوانزا در کشورهای عضو اتحادیه اروپا و منطقه اقتصادی اروپا سه تا چهار هفته زودتر از معمول ظاهر شده است؛ عامل اصلی این موج، سویه جدیدی از ویروس آنفلوانزا از نوع (A (H۳N۲ است.
در گزارش ECDC گفته شده این زیرشاخه جدید از نظر ژنتیکی با سویههای به کار رفته در واکسن فصلی تفاوت دارد؛ تحلیل آنتیژنی و آزمایشهای اولیه نشان میدهد احتمال «کاهش تطابق واکسن با ویروس در گردش» وجود دارد. با این حال، مسئولان بهداشت اروپا تأکید میکنند که حتی در صورت تطابقنداشتن واکسن با ویروس در گردش، واکسیناسیون هنوز ابزار مؤثری برای کاهش بیماری شدید و بستری است. همزمان با آنفلوانزا، ویروسهای تنفسی دیگری مانند ویروس سینسیشیال تنفسی (RSV) و در برخی کشورها کووید۱۹ نیز فعال هستند. گزارشها نشان میدهد در برخی کشورها موارد بستری و مراجعات به مراکز درمانی به شکل چشمگیری افزایش یافته است؛ نشانهای که کارشناسان را نسبت به احتمال یک فصل آنفلوانزای شدید یا فراتر از متوسط هشدار میدهد.
دامنه تقریبی مرگومیر آنفلوانزا در جهان و ایران
براساس جدیدترین برآوردهای سازمان جهانی بهداشت (WHO)، آنفلوانزای فصلی هر سال منجر به حدود سه تا پنج میلیون مورد بیماری شدید و بین ۲۹۰ هزار تا ۶۵۰ هزار مرگ تنفسی میشود. این بازه آماری نشاندهنده تنوع قابل توجه در شدت موجهای آنفلوانزا و تفاوت بین کشورهاست که تحت تأثیر عواملی مانند سطح بهداشت عمومی، پوشش واکسیناسیون و ظرفیتهای درمانی قرار دارد.
به بیان دیگر، هر سال تعداد مرگومیر جهانی ناشی از آنفلوانزا بین حدود ۳۰۰ تا ۶۵۰ هزار نفر تخمین زده میشود، اما این عدد ثابت نیست و با تغییر سویههای ویروس، میزان واکسیناسیون و شرایط بهداشتی کشورها دچار نوسان میشود. براساس گزارشهای رسانهای، موج اخیر آنفلوانزا در ایران با افزایش موارد فوت همراه بوده است. ثبت اولین مورد قطعی فوت ناشی از سویه جدید آنفلوانزا در استان هرمزگان، توجه همگان را جلب کرد. همچنین در استان یزد، طی هفتههای اخیر هفت مورد فوتی مرتبط با آنفلوانزا گزارش شده که بیشتر شامل سالمندان و افراد دارای بیماریهای زمینهای است.
موضوعی که مینو محرز، پزشک و متخصص بیماریهای عفونی هم در روزهای اخیر درباره آن هشدار داده است: «آنفلوانزا بعضی اوقات میتواند خیلی شدید باشد و این موج فعلی بیماری یک مقداری شدیدتر از موجهای قبلی است و وقتی تعداد مبتلایان زیاد شود، بالاخره در آن مرگومیر هم دارد و احتمال کشندگی افراد مبتلا هم وجود دارد». با این حال، آمار ملی دقیق و مستمر فوتیهای ناشی از آنفلوانزا به شکلی که امکان مقایسه با سالهای گذشته را فراهم کند، در دسترس عمومی نیست. البته ناگفته نماند که سال ۹۸ که سال شیوع کرونا در کشور بود، تعداد فوتیهای ناشی از ابتلا به آنفلوانزا در کشور زیاد گزارش شد.
در ابتدای دیماه این سال، وزارت بهداشت اعلام کرد تعداد کل تلفات این بیماری در کشور از اول مهرماه تا اول دیماه به ۱۰۶ نفر رسید. چنانچه پیشتر گفته شد، در برخی استانهای کشور، به دلیل افزایش شتاب ابتلا و فشار بر مراکز درمانی، مسئولان آموزشی مجبور به تعلیق یا مجازیکردن کلاسها شدهاند تا زنجیره انتقال کند شود.
تجربه جهانی و دادههای اروپا و کانادا نیز نشان میدهد تعطیلی مدارس و محدودیتهای اجتماعی میتواند انتقال ویروس را کاهش دهد، بهویژه در گروه کودکان و نوجوانان. با این حال، کارشناسان تأکید دارند تعطیلی بهتنهایی کافی نیست و اثر واقعی آن وابسته به اجرای همزمان دیگر اقدامات پیشگیرانه، ازجمله شستوشوی مرتب دستها، استفاده از ماسک در محیطهای شلوغ، تهویه مناسب فضاها و پوشش واکسیناسیون گسترده است. بنابراین، کنترل موج تازه آنفلوانزا نیازمند مجموعهای هماهنگ از اقدامات پیشگیرانه، اطلاعرسانی مؤثر و آمادگی مراکز درمانی است تا از بروز عوارض شدید و فوت افراد جلوگیری شود.
